ACHTERGROND

Jonge moslims die zich ‘opeens verdiepen’ in het geloof krijgen extra aandacht van de veiligheidsdiensten. Onlangs werden in Eindhoven negen terreurverdachten van hun bed gelicht. Ze zouden volgens justitie sympathiseren met het gedachtegoed van Islamitische Staat (IS). Wat is hun ideologie? En is elke ‘strenge’ moslim het hier mee eens?

Salafisten

De Nederlandse veiligheidsdiensten bestempelden in 2019 een geschiedenisdocent als ‘salafistische aanjager’. Oftewel: een moslim die een antidemocratisch en anti-integratief gedachtegoed uitdraagt.

De rechter oordeelde later dat de typering van de man, een belijdend moslim, onterecht is. In een interview met de Volkskrant zei Kasim Tekin, de man in kwestie, daarover: ‘Iedereen die iets doet met moslims of islam, komt vroeg of laat op een verkeerd lijstje terecht.’

Elke moslim is een beetje een salafist, zegt burgemeester Ahmed Aboutaleb van Rotterdam. In een interview met NPO Radio 1 eind 2017, zegt hij: ‘Salafisten vind je ook onder christenen, als je het taalkundig benadert. ‘Salaf’ is voorganger, en een salafist is iemand die op zijn voorganger, Mohammed of Christus, wil lijken.’

Maar, zegt de burgervader: ‘Als er in de kring van salafisten mensen zijn die de overtuiging hebben om geweld in te zetten tegen anderen, daar ligt de grens en dat is een overzichtelijke groep. Die moet je opsporen en isoleren.’

Gedragskenmerken

De vraag is hoe je een salafist met mogelijk kwade bedoelingen kunt herkennen. Amin (niet zijn echte naam) is een jonge salafistische moslim uit de omgeving van Eindhoven. Ook hij heeft gehoord van de arrestaties in voornamelijk het stadsdeel Woensel.

‘Dat iemand uit overtuiging een volle baard en lange kleding draagt, betekent eigenlijk niets’, zegt Amin. ‘Pas als iemand aan bepaalde gedragskenmerken voldoet kun je stellen dat iemand een extremist is.’

Salafisten zijn ‘ideologisch enorm verdeeld’ en hebben onderling ‘grote meningsverschillen over theologische kwesties’, blijkt uit onderzoek van het Verwey-Jonker Instituut en de Universiteit Leiden. Zo erg, dat Amin principieel bij geen enkele moskee of stichting in Eindhoven les over de islam volgt. Uit een soort van zelfbescherming. Hij wijkt voor lessen uit naar Tilburg.

AIVD

Hoewel inmiddels iets meer bekend is geworden over de verdachten, kan Amin niets over hen vertellen. ‘Ik ken ze niet.’ Wel zegt hij een idee te hebben over waarom de AIVD heeft ingegrepen. ‘Het gaat om de gedragingen en uitspraken van iemand’, legt Amin uit.

‘Er zijn jonge moslims die zich veel bezighouden met het verketteren van hun geloofsgenoten. Ook houden zij zich veel bezig met politiek. Ze praten veel over opstanden en rebellieën tegen regeringsleiders. Dat zijn kenmerken van extremisme.’ Uit een door de AIVD afgeluisterd gesprek blijkt dat de terreurverdachten spraken over het doden van onder meer premier Mark Rutte en PVV-leider Geert Wilders.

‘Khawaaridj’

Volgens het Openbaar Ministerie zouden de terreurverdachten sympathiseren met het ‘jihadistische gedachtegoed van Islamitische Staat (IS)’. Kritische ingewijden, waaronder ook de Jordaanse koning Abdullah, vinden de namen ‘IS’ of ‘ISIS’ eigenlijk maar misleidend. Nergens in de wereld is er een zogenoemde islamitische staat die formele relaties zou onderhouden met een ander land.

Critici (waaronder salafisten) spreken liever over de sekte van de ‘khawaaridj’ *. Dat Arabische woord betekent zo veel als ‘oproerkraaiers’ en ‘anarchisten’. De naam verwijst naar een vroege afsplitsing onder de moslims veertien eeuwen geleden. Toen verketterde een groep rebellerende moslims de beroemde kalief en moslimleider Ali, die later door leden van deze groep werd vermoord.

Opmerkelijk is dat de term ‘khawaaridj’ eerder dit jaar al een keer voorbij kwam in een rechtszaak tegen een 21-jarige man. De rechtbank in Amsterdam veroordeelde hem tot twee jaar cel waarvan een voorwaardelijk, ‘voor opruiing en voor het hulp bieden bij het voorbereiden van een terroristisch misdrijf’.

De zaak kwam begin 2020 aan het rollen door een melding die de gemeente Amsterdam kreeg. Jongeren zouden via drie Snapchataccounts werden benaderd om te komen strijden in Syrië. De beheerder van die accounts plaatste onder meer executievideo’s.

De man schreef onder een van de beelden de tekst: ‘Free alle moslims.. Blijf ISIS maar khawaaridj noemen, of radicaal of wat dan ook.’ Hieruit blijkt dat hij op de hoogte is van de felle ideologische discussie die woedt in salafistenkringen.

Rapporteren

Voor Amin is het zonneklaar dat de opgepakte verdachten hetzelfde gedachtegoed hebben als dat van de 7de-eeuwse sekte van de ‘Khawaaridj’. ‘Deze kwaadaardige mensen zorgen voor grote problemen voor de moslims. Ze verklaren bijna iedereen tot ongelovige. We moeten voor ze waarschuwen in de moskeeën. En ze aangeven bij de autoriteiten als we iets opmerken.’

Het is een publiek geheim dat salafisten verbonden aan een moskee in Tilburg, de veiligheidsdiensten actief meehelpen in het opsporen van geloofsgenoten met ‘extremistische gedachten’. Dat beschrijven de onderzoekers Ineke Roex en Pim Aarns in hun boek ‘Als ik iemand beledigd heb, dan was dat mijn bedoeling’.

In dat boek (uit 2017) beklaagt leider ‘Abu Imran’ van de inmiddels opgedoekte jihadistische organisatie ‘Sharia4Belgium’, zich over een salafistische prediker in Tilburg en zijn volgelingen. ‘Zij zijn hard tegen ons en zacht tegen de kuffar (de ongelovigen, red.).’ De auteurs schrijven ook dat volgens Abu Imran, de prediker en zijn volgelingen in kwestie, de oorzaak zijn dat ‘veel moslims in de gevangenis zitten en worden verraden bij de AIVD.’

Aandacht

Terug naar Eindhoven. Wat trok de aandacht van de AIVD in het geval van de terreurverdachten? Negen jonge mannen met een goede opleiding, en die allemaal bezig zijn met de islam. Ze maakten samen excursies naar onder meer Andalusië en organiseerden het gezamenlijke gebed voor het offerfeest. Ook trainden ze samen in een gehuurde garagebox die was ingericht als mini-fitnesscentrum.

Sinds dit jaar is de groep betrokken bij de opzet van religieuze lessen in de Al-Fourqaan-moskee. De daaraan verbonden Facebook-pagina Eindhovense Moslim Jongeren, blijkt al sinds eind 2019 op de radar te zijn beland van de antiterrorismecoördinator NCTV. Dat ontdekte het NRC. In een rapportage over terreurdreigingen staat dat de groep tot een netwerk behoort van promotors van de gewelddadige strijd (het jihadisme).

Leden van het netwerk gaan overigens te werk zonder direct naar ISIS of de jihad te verwijzen, zegt de NCTV. De Nederlandstalige prediker die de lessen verzorgt, post in plaats daarvan zeer politiek getinte berichten op zijn eigen Facebook-pagina. Die gaan bijvoorbeeld over Geert Wilders, de dood van westerse cartoonisten en de Franse president Macron.

Naar nu blijkt was de AIVD zeer nieuwsgierig naar de precieze denkbeelden van de Eindhovense groep. De veiligheidsdienst merkt op dat ‘hoger opgeleide jongeren’, de speciale aandacht hebben van salafistische predikers. ‘Zij moeten immers in staat worden geacht belangrijke functies te gaan bekleden in de maatschappij of invloed te kunnen verwerven binnen de eigen islamitische gemeenschap’, zo staat te lezen in een rapport uit 2007.

Een uiting daarvan is een spontane reactie die een van de verdachten eind 2015 gaf, voor de camera van de Eindhovense zender Studio040. De aanleiding was de beslissing van de burgemeester van Eindhoven een aantal buitenlandse zogenoemde ‘haatimams’ uit de stad te weren. ‘Ik vind het heel jammer dat de sprekers niet mogen komen’, zei de man destijds. Hij legde ook uit waarom hij als enige wilde reageren. ‘Veel mensen kiezen er voor om liever te zwijgen dan de media te woord te staan.’

Volgens het NRC zijn de verdachten ‘een aantal maanden’ gevolgd. Op een na zijn ze allemaal geboren in Nederland, maar hun afkomst is Turks, Marokkaans en Afghaans. Mogelijk is er gebruik gemaakt van een infiltrant die de groep gedetailleerd voor de AIVD in kaart heeft gebracht.

Muren hebben oren

Muren hebben oren, luidt een Arabisch gezegde. Wees voorzichtig met wat je zegt want misschien word je afgeluisterd. Volgens een van de advocaten zijn de verdachten zich ‘doodgeschrokken’ bij het lezen van de gespreksverslagen. ‘Ze hebben elkaar aangestoken en geprobeerd stoerder te zijn dan de ander’, aldus advocaat Peter Plasman in NRC.

Amin heeft geen medelijden met de verdachten. ‘Opgeruimd staat netjes. Khawaaridj zijn het. De AIVD heeft zeer goed werk geleverd. De profeet Mohammed heeft het paradijs verboden voor iemand die een niet-gelovige iets aandoet. En deze mensen zijn een gevaar voor de samenleving en voor de moslims.’

Een andere salafistische moslim, net als de meeste verdachten universitair en technisch opgeleid, houdt een slag om de arm. ‘Het zijn slimme gasten. Ik denk wel dat ze in aanraking zijn gekomen met khawaaridj. Maar dat betekent niet dat ze het ook zijn. Sympathiseren met IS, is iets anders dan er ook echt bij horen. En iedereen zegt privé weleens dingen die je nooit in het openbaar zal zeggen.’

*De naam ‘khawaaridj’ kan ook geschreven worden als ‘khawarij’.

Lees ook:

Buren terreurverdachten blijven vertwijfeld achter: ‘Geen man met lange baard en jurk’ (Eindhovens Dagblad)

Terreurverdachten ’trainden’ maandenlang in deze Eindhovense garagebox (Eindhovens Dagblad)