Deze maand overleed de Deense cartoonist Kurt Westergaard die in 2006 wereldwijde ophef veroorzaakte met een spotprent over de profeet Mohammed. Maar wie had er belang bij dat de protesten zo uit de hand liepen?  

De publicatie van de spotprent zette de relatie tussen de moslimwereld en het Westen toendertijd flink op scherp. Vooral in Syrië was de verontwaardiging groot. Demonstranten in Damascus staken de Deense en Noorse ambassade in brand. De ‘cartoonrellen’ kwamen echter uit de koker van de Syrische regering.

Diplomatiek steekspel

De een ziet Westergaard als een godslasteraar, de ander ziet hem als een strijder voor het vrije woord. Maar bovenal speelde de Deense cartoonist onbedoeld de hoofdrol in een diplomatiek steekspel tussen Syrië en het Westen. Syrië steunde de aanvallen op de Scandinavische ambassades. Daarmee wilde het land ‘een signaal afgeven’. Dat blijkt uit Amerikaanse analyses van het geweld die WikiLeaks al eind 2010 openbaar maakte.

De Syrische dictator Bashar Al Assad gooide bewust olie op het vuur toen de tekening van Westergaard de wereld over ging. Het uitgelekte rapport zegt dat imams in Damascus de opdracht kregen om tijdens een vrijdagpreek fel van leer te trekken tegen de Deense spotprent. Een rijke zakenman gelieerd aan de regering verstuurde een zogenoemde sms-bom. Het doel was om een dag na de preek veel mensen op de been krijgen voor een felle demonstratie.

Ook zegt het verslag dat Amerikaanse diplomaten na de rellen informatie kregen van een ‘hoge geestelijke in Damascus’. Volgens hem luidde de boodschap van de ‘seculiere’ Syrische regering: ‘Dit is wat je krijgt als we echte democratie toestaan en islamisten de boel laten overnemen. Alleen wij kunnen de islamisten nog tegenhouden.’

Verlichting voor Assad

Bij het duiden van de gebeurtenissen wezen de vingers al snel richting enkele obscure imams. Onder meer een in Denenmarken woonachtige Palestijn genaamd ‘Abu Laban’ zou de aanstichter van de rellen zijn geweest. Maar het was Assad die de moslims een maand lang om zijn vinger wist te winden.

De pro-Iraanse en pro-Russische Assad stond begin 2006 ook al eens flink onder Westerse druk en was naarstig op zoek naar een afleidingsmanoeuvre. Die vond hij in een karikatuur van de profeet Mohammed gemaakt door een cartoonist uit het Deense Døstrup. Westergaard belandde door de protesten met Syrische staatssteun op een dodenlijst van Al-Qaida. Daarop stopte de man uit veiligheidsoverwegingen met tekenen voor de krant de Jyllands-Posten.

Vijf jaar later zouden de Syriërs zich massaal tegen hun eigen president keren. De opkomst van Islamitische Staat (IS), die niet lang daarna volgde, bood de in het nauw gedreven Assad een welkome afleiding. Hij mocht van het Westen blijven zitten.